Geneza powstania zalewu wraz z opisem łowiska

Dawno minęły czasy kiedy działalność łowiecka ograniczała się jedynie do wyjazdu na łowy. Do roku 1973 Koło nasze dysponowało tylko jednym obwodem nr 17, był to obwód o charakterze polnym, którego zaledwie 50 % powierzchni stanowi las, występujący w kilku niewielkich kompleksach. Obszar od zawsze zaliczany był do kategorii obwodów słabych. Przeprowadzane inwentaryzacje wykazywały, że w obwodzie bytują dziki (w niewielkiej ilości), nieliczne sarny, dużo zajęcy, kuropatwy i ptactwo wodno-błotne. Jelenie odwiedzały ten teren, ale na stałe nie bytowały w nim. Część obszaru "Siedemnastki" bardziej przypomina park niż las, gdyż znajduje sie w bezpośrednim sąsiedztwie Namysłowa. Za jeden z atrakcyjniejszych rewirów w tym obwodzie zawsze była uważana północna część, gdzie przepływała meandrami, na odcinku około 8 km., dawno nieregulowana Widawa. Rzeka bardzo często występowała z brzegów, tworząc rozlewiska i bagna - stwarzając idealne warunki do bytowania zwierząt.

Taka sytuacja umożliwiła polowanie tylko na zwierzynę drobną i ptactwo wodne. Uzyskanie innego obwodu, w którym bytowała by zwierzyna gruba było niemożliwe. Z tego powodu Walne Zgromadzenie Członków Koła podjęło uchwałę o rozwoju i hodowli w łowisku, w warunkach naturalnych jelenia, dzika i sarny, stosując zasadę: "chcesz polować - musisz hodować".

Taka działalność właśnie była początkiem działań ekologicznych członków naszego Koła. Co prawda nie były to działania bezinteresowne, ale miały one bardzo duży wpływ na zasiedlenie naszego łowiska przez nie występujące w nim dotychczas lub występujące bardzo rzadko gatunki zwierzyny. Wzbogacenie łowiska o nowych domowników w konsekwencji miało na celu zwiększenie bioróżnorodności naszego lokalnego ekosystemu. Szereg podjętych w tym czasie uchwał i działań Koła wyrażało się poprzez:
  •     walkę z kłusownitwem we wszystkich jego postaciach,
  •     fizyczną likwidacja drapieżników,
  •     uprawa poletek łowieckiech,
  •     nasadzanie drzew i krzewów stanowiących żer i miejsce schronienia dla zwierzyny i ptactwa, nie tylko łownego,
  •     budowa oczek wodnych (wodopojów i kąpielisk),
  •     introdukcja bażanta w łowisko.

Bardzo ważnym czynnikiem rozwoju biologicznego w łowisku jest woda, której nadmiaru nigdy nie doświadczaliśmy. Z początku, w obwodzie nr 17 częściowo potrzeby te zaspakajała meandrująca rzeka Widawa. W jej obrębie znajdowały się tereny zalewowe, bagna i mokradła, na których bytowały różne kaczki oraz inne ptactwo łowne i niełowne. Żyły tam też łowne ssaki ziemno-wodne takie jak wydry i piżmaki. W przyrzecznych zaroślach miały schronienie również sarny i dziki. Jak z tego wynika okolice Widawy były ostoją dla różnych gatunków zwierzyny oraz atrakcyjne dla myśliwych. Widawę w połowie lat sześćdziesiątych poddano regulacji. Regulacja ta polegała przede wszystkim na: wyrównaniu koryta rzeki, odprowadzeniu wody i osuszeniu terenów przyległych do rzeki. Osuszone tereny miały być wykorzystywane rolniczo. W efekcie tego działania lustro wody w rzece obniżyło się nawet o 1,5 m od poziomu z przed melioracji, a rzeka Widawa przepływała teraz na odcinku około 6 km. Wszelkie rozlewiska, bagna i zakola były już tylko wspomnieniem. W niektórych miejscach po zakolach rzeki pozostały małe, szybko zarastające "oczka wodne". Woda Widawą szybko spływała i w okresach dużego przyboru stwarzała zagrożenie powodziowe w rejonie ujścia do Odry w okolicach Wrocławia.

Melioracje wodne jakie w tamtych czasach wykonywały Spółki Wodne nie miały na celu uregulowania stosunków wodnych, polegały jedynie na odprowadzeniu wody. Z osuszonych terenów wyemigrowało większość ptactwa wodno-błotnego oraz nastąpiło zaniknięcie naturalnych "oczek" wodnych, naturalnych wodopojów i kąpielisk dla zwierzyny.

W opisywanym obwodzie łowieckim znajdowały się poniemieckie poletka irygacyjne oczyszczalni ścieków, o powierzchni około 100 ha. Namysłowska oczyszczalnia doprowadzała tam płynne ścieki, które rozlewane były na poletka. Ścieki te przesączały się przez grunt poletek i tak "oczyszczone" odprowadzano do Widawy rowem przebiegającym przez nasze łowisko. Rów ten, długości około 10 kilometrów, nazywamy do dzisiaj, nomen omen "Śmierdzielem". Pomimo, że ścieki przestały być tam doprowadzane na początku lat '90 to jeszcze przynajmniej 5 lat rów ten roztaczał nieprzyjemną woń. Wcześniej przebywanie w pobliżu tego rowu było conajmniej uciążliwe. Rów ten omijała również zwierzyna. Z naszych obserwacji wynikało, że miejsce to nie było wykorzystywane przez zwierzynę jako kąpielisko, bo jako wodopój nie wchodziło wogóle w rachubę.

Po przeanalizowaniu powyższej sytuacji podjęliśmy uchwałę mającą na celu zabezpieczenie wodopoi i kąpielisk dla zwierzyny, gdyż w miesiącach letnich mniejsze zbiorniki wodne (oczka) wysychały i zwierzyna migrowała w rejony bardziej wilgotne. Realizacją tej uchwały (w obwodzie nr 17) było wykopanie trzech oczek oraz pogłębienie pięciu istniejących.

W 1973 r. na terenie kraju przeprowadzono kolejny rozdział obwodów łowieckich. Koło nasze uzyskało obwod nr 20 o pow. 3370 ha, w tym lasu 1560 ha, który w przeszłości dzierżawiony był przez łowieckie koło wojskowe. Obwód ten również nie był bogaty w zwierzynę łowną. W tym przypadku zasada: "chcesz polować - musisz hodować" miała bezwzględne zastosowanie. Zadania opisane wyżej należało wykonać również w tym obwodzie.

Ta część naszego łowiska była bardziej "sucha" niż obwód 17. Większych naturalnych cieków i akwenów wodnych w nim nie było. Znajodował się tylko staw o powierzchni około 7 ha, który był corocznie napełniany wodą w celu hodowli ryb, którą zajmowali się pracownicy Nadleśnictwa w Namysłowie. Miejsce to wykorzystywane było rekreacyjnie przez pracowników Nadleśnictwa. Ponadto zbiornik ten stanowił "magazyn" wody do celów przeciwpożarowych.

Zwiększając zasoby wody w obwodzie nr 20 w początkowym okresie pogłębiliśmy trzy naturalne "oczka" wodne i wykonaliśmy od podstaw dwa sztuczne "oczka" w rejonie "Szkółka leśna" oraz "Jastrzębie".

Nadleśnictwo w Namysłowie wyremontowało opisany wyżej zbiornik wodny (staw), a następnie w końcu lat '80 wybudowało dwa inne, tworząc wielohektarowy akwen wodny. Obiekt ten bardzo pozytywnie wpłynął na środowisko w tym rejonie czego dowodem są następujące fakty:
  •     zwiększyła się liczba gatunków i osobników dzikich kaczek,
  •     bardzo często rejon ten odwiedzają dzikie gęsi,
  •     zaobserwowano stanowisko gniazdowe czarnego bociana,
  •     zaobserwowano stanowisko gniazdowe łabędzia niemego,
  •     rejon odwiedzany jest przez żurawie,
  •     w rejonie akwenu bytuje łowna zwierzyna gruba i drobna,
  •     poprawił stosunki wodne.

Obserwując działania podjęte przez Nadleśnictwo, Koło Łowieckie "Łoś" postanowiło wybudować podobny akwen w obwodzie łowieckim nr 17, mając nadzieję na uzyskanie analogicznego sukcesu ekologicznego jak stawy Nadleśnictwa w obwodzie nr 20.

I tak zakładaliśmy:

Początki procesu inwestycyjnego

Powierzchnia zbiornika miała zależeć od zasobności kasy Koła i wkładu pracy poszczególnych jego członków. Podstawą do rozpoczęcia prac przy budowie zalewu był czynny udział członków Koła, których w tym okresie było pięćdziesięciu.

Wcześniej należało uzyskać akceptację planu budowy zalewu przez większość członków Koła. Sprawę budowy zalewu przedstawił ówczesny Zarząd Koła, Walnemu Zgromadzeniu Członków Koła w maju 1990 r., które zwykłą większością głosów zaakceptowało projekt. Proces inwestycyjny rozłożono na wiele lat, gdyż jak wspomniano, mogliśmy wybudować tyle na ile było nas stać.

Rozpoczynając prace przy zalewie nie zabiegaliśmy o żadną pomoc z zewnątrz. Zresztą takiej pomocy nie mogliśmy się w tym czasie spodziewać, biorąc pod uwagę fakt, że pomysł nasz, mówiąc bardzo ogłędnie, zdawał się być pomysłem szalonym. W zasadzie nie mieliśmy nic poza pomysłem, chęciami i niewielką sumą pieniędzy.

Budowę "Zalewu ekologicznego'", gdyż taką nazwą posługiwaliśmy się w naszych dokumentach, zaplanowaliśmy na gruntach, które nie były naszą własnością. Po "ustaleniu lokalizacji", przystąpiliśmy do sukcesywnego wykupu interesujących nas nieruchomości. W konsekwencji Koło stało się właścielem 11,93 ha różnego rodzaju gruntów jak: pola uprawne, łąki, nieużytki, drogi polne, rowy i zabagnienia. Nabywając grunty staraliśmy się, aby wykupione działki stanowiły jedną całość. Przy czym kształt naszej działki, rodzaj gruntu, konfiguracja terenu, poziom gruntu itp. nie miały dla nas żadnego znaczenia, ponieważ z góry zakładaliśmy, że obok zbiornika wodnego będziemy lokować remizy i ostoje obsadzone krzakami i drzewami.

Na łączną powierzchnię 11,93 ha złożyły się działki 326, 1257, 1307, 1261, 1307/6 zgodnie z aktami notarialnymi nr A - 90/93 z dnia 29.04.1993 r. i nr 493/1996 z dnia 29.01.1996. Nieruchomości te znajdują się na terenie gminy Wilków w powiecie Namysłów; w dolinie, a ściślej, w starorzeczu rzeki Widawy. Fakt, że zalew został zlokalizowany w starorzeczu Widawy stwierdzono w czasie wykonywania prac ziemnych, czego potwierdzeniem były wydobyte pokłady piasku, żwiru oraz kamieni otoczaków. Ponadto w wielu miejscach natrafiono na grube warstwy torfu.

Mapa sytuacyjna lokalizacji zalewu ekologicznego.

Aktualnie uregulowana Widawa przepływa po południowej stronie zalewu, w odległości około 300 m. Zalew oddzielony jest od rzeki naturalnym, częściowo zalesionym, wzniesieniem terenu. W odległości około 1 km, znajduje się wieś Ligotka, od strony zachodniej w takiej samej odległości wieś Wilków.

Po wykupieniu podstawowej części gruntu zlecono opracowanie dokumentacji na budowę zbiornika Panu mgr inż. Stanisławowi Wąsikowi, posiadającemu uprawnienia do projektowania, nadzoru i kierowania w specjalności wodno-melioracyjnej (Upr. Nr 156/78/Op Dz. U. Nr 8/75), któremu zlecono również nadzór nad pracami budowlanymi zbiornika. W oparciu o tę dokumentację Koło wystąpiło do Starostwa Powiatowego o uzyskanie pozwolenia wodno-prawnego, które uzyskaliśmy.

Posiadając stosowne zgody i dokumentacje wiosną 1991 r. rozpoczęliśmy prace ziemne. W pierwszej fazie budowy zalewu prace wykonywano metodą zgarniania ziemi przy pomocy spycharek. Najpierw zgarniano ziemię żyzną i umieszczano ją na pryzmie, a z ziemi piaszczystej i żwirowej usypywano groble, które w ostatnim etapie pokrywano żyzną ziemią, a następnie wysiewano trawy różnych gatunków. W trakcie budowy zalewu tworzyły się nadmiary ziemi, które były zwałowywane i w takiej postaci przetrzymywano ziemię do czasu aż znalazł się chętny na odbiór. Wówczas osoba taka własnym transportem i przy własnym załadunku, nieodpłatnie zabierała nadmiary ziemi. W ten sposób zagospodarowano nadmiar gruntu powstały w wyniku robót ziemnych przy zalewie.

1991 do 1995 Rozpoczęcie prac ziemnych przy budowie zalewu w Wilkowie

Zbiornik ekologiczny budowano systematycznie co roku w latach 1991 - 1999. W 2000 r. część obiektu została częściowo odbudowana i zmodernizowana. W konsekwencji na naszej działce o powierzchni 11,93 ha powstał zalew o areale 6,92 ha, z tym, że lustra wody naokoło 4,60 ha, gdyż zalew posiadał trzy wyspy i groble ziemne na całym obwodzie. Groble te u podstawy mają szerokość około 8 do 10 metrów.

W trakcie robót zastosowano następujące materiały do ubezpieczenia skarp zalewu: kiszki faszynowe, paliki, cement, trylinka, płyty betonowe, płyty betonowe typu "Jumbo", deski, bale drewniane itp. Ponadto groble stabilizowano darnią oraz obsiano trawą. Wyspy obsadzono drzewami (sosna, wierzba) oraz krzewami. Wykonano podjazdy na groble, przepusty z rur betonowych oraz zastawki i mnichy piętrzące wodę. Wymienione budowie były utrzymywane w należytym stanie technicznym i systematycznie konserwowane.

Prace, wymagające specjalistycznego sprzętu, były zlecane do wykonania. Pozostałe prace wykonali systemem gospodarczym członkowie Koła Łowieckiego "Łoś" w Namysłowie wraz z rodzinami, przyjaciółmi i kolegami. W rejon zbiornika doprowadzono energię elektryczną 380 V, którą aktualnie wykorzystujemy do oświetlenia domku myśliwskiego. W perspektywie, energia elektryczna ułatwi eksploatację zbiornika. Ostatecznie zbiornik został wykonany, zgodnie ze sztuką inżynierską, osiągając powierzchnię 4,60 ha lustra wody. Obiekt okalają stabilne i solidne groble ziemne, o szerokości korony od 3 do 4 m, i nachyleniu 1 : 1,5 — 1 : 2,0

Wartość wykonanej inwestycji do 2000 roku szacowana była na 920.000,00 zł. Wszystkie środki finansowe, które wydano na budowę zbiornika w okresie od rozpoczęcia budowy do 2000 r. (około 180.000,- zł.) pochodziły wyłącznie z budżetu Koła. Koło, nie korzystając z żadnych dotacji ani środków zewnętrznych, inwestują w zalew ekologiczny zwiększyło jego wartość pięciokrotnie.

W roku 2001 zalew zgłszono do konkursu zorganizowanego przez NFOŚiZW w Opolu, który dotyczył "Małej retencji wodnej na terenach wiejskich".

Tak w owej chwili wyglądał.

2001 Zalew ekologiczny w Wilkowie

W dniu 21 listopada 2001r. W siedzibie Międzynarodowych Targów Poznańskich podczas trwających targów "POLEKO" nastąpiło ogłoszenie wyników konkursu, w którym zajęliśmy jedno z czołowych miejsc otrzymując znaczną sumę pieniędzy, którą mogliśmy przeznaczyć na dalsze inwestycje związane z zakończeniem realizacji trwających zadań jak i rozszerzenie zakresu prac nad zalewem zgodnie z planem dotyczącym sposobu zagospodarowania otrzymanej nagrody, przedstawionym w NFOŚiZW.

2001-11-21 Poznań Targi "POLEKO". Ogłoszenie wyników konkursu

2002-10-10 Seminarium w Warszawie poświęcone "Małej retencji na terenach wiejskich"

Zalew zasilany jest w wodę z potoku o nazwie "Jaskółka". Jest to rów szczegółowy wg ewidencji gminy rów Nr R-W w Km 0+930 - 1+350. Rów ten zbiera wodę z pól znajdujących się w północnej części gminy Wilków. Teren ten w stosunku do miejsca lokalizacji zalewu jest wyższy w niektórych miejscach nawet o 50 metrów.

Zbiornik, przy całkowitym wypełnieniu, gromadzi wodę w ilości V = 69.000 m3, jest to pokaźna ilość zgromadzonej wody mającej bezwzględny wpływ na efekty ekologiczne. Wody z potoku "Jaskółka" kierowane są w całości do zalewu za pomocą zastawki betonowej do napełniania i uzupełniania lustra wody w zbiorniku. Jedynie w przypadkach nadmiernego spływu wód, ich część może być odprowadzana rowem opaskowym bezpośrednio do rzeki "Widawy". Jednak takie przypadki do tej pory nie zdarzały się.

Ilość pobieranej wody do zbiornika wynosi Q = 23 1/s w okresie od 1 marca do 31 marca każdego roku. Woda ta wykorzystywana jest do napełniania zbiornika. W okresie od 1 kwietnia do 28 lutego pobór wody średnio wynosi Q = 5 1/s na podtrzymanie lustra wody.

Bywają jednak okresy w miesiącach lipiec i sierpień, że pobór wody jest zerowy, w szczególności gdy brak jest opadów atmosferycznych. Wówczas konieczne jest awaryjne źródło wody, którego niestety Koło nie posiada. Praktycznie każda ilość wody, spływająca potokiem "Jaskółka", jest zatrzymywana w zbiorniku, a jedynie jej nadmiar, pokonując zastawkę czołową, spływa do rzeki "Widawy".

Zlewnia, z której zasilany jest zalew, została wyznaczona na podstawie mapy sytuacyjno-wysokościowej, w skali 1:25000. Na podstawie planimetrowania ustalono powierzchnię zlewni A wynoszącą A = 10,0 km2. Charakter zlewni nizinny, niezalewowy. Z sieci cieków wodnych występuje jeden rów Nr R-W zwany potokiem "Jaskółka", mający ujście do rzeki "Widawa" w km. 61+000. Opierając się na opracowaniu Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Katowice "Klimat województwa opolskiego", średni opad roczny dla tego terenu za lata 1961 - 1980 przyjęto przez analogię jak dla rzeki "Widawy" wg. obserwacji stacji opadowej w Michalicach w wysokości P = 620 mm rocznie. W rejonie zalewu jak też w najbliższym sąsiedztwie zalewu nie istnieje zabudowa techniczna ani mieszkalno-gospodarcza. Wokół rozciągają się tereny łąkowe, małe remizy śródpolne (olcha, wierzby oraz zakrzaczenia), grunty orne, a po wschodniej stronie zalewaj zaniedbane (przez kilkanaście lat nie użytkowane) zagłębienia terenu po stawach rybnych o powierzchni 4,5 ha. Najbliższe zabudowania istnieją w odległości około 1 km. Wody występujące w tym terenie są żyzne (podsiąkanie z pół i łąk) i nie obciążone zanieczyszczeniami.

Ilość wód piętrzenia przedstawia się następująco:
Q średnie = 0,054 m3/s,
Q maksymalne = 0,0177 m3/s wioną i jesienią,
Q minimalne = 0,031 m3/s wczesnym latem i zimą,
Q zerowe = 0 m3/s w drugiej połowie lipca, sierpniu czasami w pierwszej połowie września.

Po wybudowaniu obiektu stwierdzono wzrost liczebności ptactwa wodnego i wodno-błotnego. Na stałe zaakceptował te tereny żuraw, który w 1999 roku bytował w liczbie trzech sztuk, w roku 2000 przyleciało i przebywało 5 żurawi, a wiosną 2001 roku przyleciało 7 żurawi, które odbyły toki. W przeszłości ptaka tego w tym rejonie nikt nie widział. Inne ptaki, które pojawiły się w obrębie zalewu to trzciniak, kulik, gągoł i czernica. Odwiedzają też zbiornik dzikie gęsi i ptaki drapieżne: orzeł bielik, rybołów oraz kania. Zbiornik został zarybiony różnymi gatunkami ryb: karp, lin, płoć, karaś, amur, tołpyga, sum, szczupak, okoń, a po-nadto wodę zasiedlają: jazgarz, kiełb, stynka, ciernik, leszcz i chyba nie są to jeszcze wszystkie gatunki ryb, które znajdują się w zbiorniku. Żyje tu kilka gatunków ślimaków wodnych oraz małż słodkowodny; szczeżuja. Stwierdzono też, że wzrosła liczba różnego rodzaju żab.

2005-05 Zalew ekologiczny w Wilkowie

Wykorzystanie zgromadzonej wody opisano już wyżej. Innych możliwości tym czasem nie brano pod uwagę, gdyż nie mieliśmy żadnych innych propozycji ani też sami ich nie przewidujemy. Istnieje możliwość korzystania z wody w zbiorniku do celów przeciwpożarowych. W 1993 roku zasoby zbiornika zostały wykorzystane przy gaszeniu pożaru pól.

1993 Pożar nad naszym zalewem

2001-07-22 Zawody wędkarskie Koła Łowieckiego "Łoś" w Namysłowie

2003-07-20 Zawody wędkarskie Koła Łowieckiego "Łoś" w Namysłowie

Do obiektu istnieje dobry dojazd od strony zachodniej. Od strony wiosek Wilków i Ligotka, drogą asfaltową, a następnie drogą polną.

W rejonie zbiornika odbywają się lekcje biologii uczniów szkół podstawowych z Dębnika i Wilkowa. Odbyło się też sympozjum biologiczne szkół województwa opolskiego zorganizowane przez Szkołę Podstawową w Dębniku i nasze Koło.

Zbiornik nasz eksponowany był w Nowej Trybunie Opolskiej

Obiekt eksploatowany jest przez członków Koła Łowieckiego "Łoś" w Namysłowie. Wszelkiego rodzaju prace konserwacyjne i pielęgnacyjne wykonują członkowie Koła jako udział własny na rzecz Koła. Roczny koszt eksploatacji obiektu szacuje się na 5.000 zł. Część kosztów na eksploatację to pieniądze z kasy Koła, którymi pokrywa się wydatki na prace specjalistyczne. Większość nakładów na eksploatację to prace członków Koła.

Tekst opracował: Marcin Wdowikowski na bazie materiałów konkursowych i seminaryjnych Franciszka Dymowskiego